Undir vorið á árinu sem leið gerði NATÓ árás á Sýrland. Sú árás var gerð í okkar nafni, í nafni Íslands. Þetta var okkur sagt að væri hefnd fyrir eiturefnaárás Sýrlandsstjórnar á sína eigin þegna nokkrum dögum fyrr.
Síðar kom í ljós að ekki var fótur fyrir þessum ásökunum, allt upplogið. Mikið fór fyrir fréttum af þessari uppdiktuðu eiturefnaárás sýrlenskra stjórnvalda en minna hefur farið fyrir eftirmálum í fréttum, þar á meðal vitnaleiðslum þeirra sem ranglega voru bornir þessum ásökunum.
Með öðrum orðum, þegar á heildina er litið, hafa ósannindin ekki þótt fréttaefni í aðildarríkjum NATÓ, hvað þá að stjórnmálamenn hafi þurft að ræða ábyrgð sína.
Sama var um Líbíu. Ósannindi og lygar um Líbíu í aðdraganda árása NATÓ á það land árið 2011 hafa ekki verið brotnar til mergjar í ríkjum „vinaþjóða“ Íslands í NATÓ.
Fjórða valdið, eins og meginstraums fjölmiðlaheimurinn stundum oflátungslega kallar sig, fylgir ríkisvaldinu að málum, eins fast á hæla þess og rófan fylgir hundi sínum.
Í mars í fyrra kom hingað til lands bresk fréttakona að nafni Vanessa Beeley, þaulkunnug málefnum Mið-Austurlanda frá barnæsku. Á tímum Suezstríðsins, á sjötta áratug síðustu aldar, var faðir hennar rómaður í bresku utanríkisþjónustunni fyrir sérþekkingu á málefnum Mið-Austurlanda og varð hann sendiherra Breta í Sádi-Arabíu og síðar Egyptalandi og Vanessa á þeim slóðum síðan. Ekki svo að skilja að sú slóð vísi hinn eina rétta veg, nálægðin getur meira að segja þvert á móti verið varasöm þegar hlutlægrar yfirsýnar er þörf.
Vanessu Beeley var almennt vel tekið í Safnahúsinu í Reykjavík þegar hún flutti fyrirlestur sinn þar um málefni Sýrlands en afleitar viðtökur fékk hún frá hendi þeirra sem matreiða fyrir okkur fréttir á stærri fjölmiðlum okkar, og vísa ég þar sérstaklega til Ríkisútvarpsins. Þar á bæ virtust menn hafa „googlað“ fyrirlesarann og séð hve margir voru tilbúnir að tala hann niður. Nær hefði verið að takast á við inntak þess sem Vanessa Beeley hafði fram að færa varðandi stríð sem svo augljóslega er tengt inn í sjálfa mænu þeirra sem stýra örlögum mannkynsins í krafti auðs og valda. Þeir hinir sömu víla ekki fyrir sér að sverta alla þá sem tala á annan veg en þann sem þeim þóknast. Þetta skýrir „googlið“ um Beeley en einnig um Bartlett!
Nú er nefnilega annar gagnrýninn fyrirlesari kominn hingað til lands, sem einnig mun kynna athuganir sínar í Safnahúsinu í hádegisfyrirlestri. Það verður næstkomandi laugardag. Þetta er kanadíska fréttakonan Eva Bartlett. Hún hefur fylgst mjög náið með gangi mála í Mið-Austurlöndum, sérstaklega í Sýrlandi síðustu árin en áður í Palestínu, en þar dvaldi hún um alllangt skeið bæði á Vesturbakkanum og á Gazasvæðinu. Bæði frá Palestínu og Sýrlandi hefur verið stríður straumur frétta frá Evu Bartlett í sjónvarpsstöðvum, blöðum og tímaritum. Rússneska sjónvarpið hefur birt fréttir frá Evu í talsverðum mæli og þykir það nóg ástæða fyrir fordæmingu. Rússar beita sér fyrir hagsmunum þvert á NATÓ og er vissulega mikilvægt að hafa allt þetta í huga, en þá með opin augu en ekki bundið fyrir þau. Þannig er það staðreynd, sem sjaldan er hampað, að NATÓ-ríki studdu ISIS-samtökin og sambærileg hryðjuverkasamtök í Sýrlandi, þar til þau komust yfir olíulindir í landamærahéruðum að Írak.
Fyrirlestur Evu Bartlett verður athyglisverður, því þori ég að lofa, en ekki kæmi mér á óvart að hann verði jafnframt umdeildur því hún talar tæpitungulaust og er gagnrýnin á hina ógagnrýnu!
Á fundinum verða einnig með innlegg Berta Finnbogadóttir, sem fylgst hefur náið með gangi mála í Mið-Austrinu og fréttaflutningi þaðan, svo og Jón Karl Stefánsson fræðimaður sem hefur gert úttekt á fréttaflutningi norskra fjölmiðla á árásinni á Líbíu. Hann hefur skoðað fréttaflutninginn annars vegar og hins vegar atburðarásina eftir að hamaganginum linnti og hið sanna kom í ljós.
Ég er þeirrar skoðunar að við þurfum meira áreiti inn í umfjöllun um erlend málefni. Ég þykist greina að fréttastreyminu frá átakasvæðum, þar sem miklir hagsmunir stórvelda eru í húfi, sé oftar en ekki handstýrt af hálfu þessara sömu stórvelda. Og er þar hvert sem annað.
Um allt þetta verða reidd fram dæmi á fundinum.
Að lokum um líkindareikning. Ríki sem eiga mikið undir í stríðsátökum verja óheyrilegum upphæðum fjár í kaup á sprengjum og vígtólum. Þau sem byggja á lýðræðislegum grunni þurfa að gæta þess að hafa almannaviljann í löndum sínum á bak við sig.
Þá er ekki úr vegi að spyrja hvort ekki séu talsverðar líkur á því að þau reyni að hafa áhrif á það hvaða fréttir eru fluttar af vettvangi og hvernig þær fréttir eru fluttar. Þarna er hætt við að veruleikinn verði afskræmdur enda er það takmarkið.
Hve langt er gengið í afskræmingu sannleikans hygg ég þó að komi flestum þeim á óvart sem leggja sig eftir því að grafast fyrir um sannleikann. En það þurfum við hins vegar að gera ef við viljum standa vörð um upplýst og réttsýnt samfélag.
Ögmundur Jónasson, fyrrverandi þingmaður og ráðherra.
