Það eru margar ástæður fyrir því að Katalónía er ekki Spánn, eða hluti af Spáni og að Spánn sé ekki Katalónía. Sögulega séð er Katalónía þjóð með landamæri miklu eldri en hugmyndin um Spán sem ríki eða þjóð. Katalónar voru þjóð í eigin landi í nokkrar aldir eða allt þar til að þeir töpuðu stríði við Spán, eða Kastillíu, árið 1714. Í kjölfar ósigursins var þjóðinni haldið niðri af nýlenduherrunum. Það leið rúm öld þar til baráttan fyrir endurheimtingu sjálfstæðisins fór að taka á sig almennilega mynd. Það var svo á svipuðum tíma og sjálfstæðisbarátta Íslendinga ruddist fram fæðingarveginn og dró hinn ferska frumanda að Katalónar fóru að krefjast þess að fá að lifa sátt sem þjóð í eigin landi, án afskipta konungs eða ofríkis. Upp úr miðri 19. öldinni fara svo katalónskir lýðveldissinnar að sýna nýlenduherrunum andóf og hljóta flestir bágt fyrir.
Lýðveldi stofnað – forseti tekinn af lífi Fjöldi katalónskra lýðveldissinna neyddist til að búa í útlegð á árunum 1860–1935. Á þeim tíma gerðu þeir fleiri en eina tilraun til að fá aukna sjálfsstjórn frá Spáni, og endurheimta stöðu sína. Árið 1934 stofnuðu Katalónar lýðveldi, en viðbrögð stjórnvalda á Spáni voru að fangelsa ríkisstjórnina og taka forsetann, Lluis Companys, af lífi. Þessir atburðir mörkuðu upphaf blóðugs borgarastríðs á Spáni sem varði í þrjú ár.
Franco bannaði tungumálið Um svipað leyti var Francisco Franco frá Galisíu að taka við völdum. Franco var einræðisherra í um 40 ár. Franco rak blóðuga pólitík gagnvart Katalónum. Var það eitt af hans aðalmarkmiðum að eyða menningu þeirra og
sjálfsmynd. Hann bannaði tungumál þeirra, hinn fagra katalónska dans mátti ekki lengur stíga og allt sem nært gat menningararf Katalóna var á bannlista einræðisherrans alræmda. En ekki kom til greina af hálfu Katalóna að gefa eftir sjálfsmynd eða heiður, hvað sem ofbeldi, morðum og pyntingum sætti í þessa fjóra áratugi. Eftir andlát einræðisherrans 1975 var ákveðið að allir sem beitt höfðu pyntingum, fyrirskipað morð og aftökur, beitt kúgun og ofríki fengju skilyrðislausa sakaruppgjöf og að reynt yrði að stofna lýðveldi á Spáni. Katalónar ásamt öðrum samþykktu stofnun lýðveldis undir þeim formerkjum að þeir vildu bara „eitthvað allt annað“ en það ofríki og kúgun sem hafði ríkt lungann úr 20. öldinni. En ungar kynslóðir Katalóna eru ekki á sama máli og sjá að ákvörðun foreldranna um að samþykkja þátttöku í stofnun lýðveldis á Spáni var gerð í veikleika en ekki í andrúmslofti sjálfstrausts og vonar.
Aðskilnaður er óumflýjanlegur Það leið ekki nema um það bil fermingaraldur þar til að raddir um aukna sjálfstjórn og viðurkenningu varð hávær í Katalóníu. Um síðustu aldamót hófust samræður á milli katalónskra og spænskra stjórnvalda um þau efni. Samtalið sem átti sér á milli þessara þjóða gaf af sér góðan árangur, og var jafnvel talið að með samningum að hugmyndir um
sjálfstætt lýðveldi í Katalóníu hefðu verið svæfðar með ró og spekt í nokkrar kynslóðir. En arftakar, synir og dætur herforingja Francos, og þær fjölskyldur sem lagt höfðu undir sig Spán allan, andmæltu þessu samkomulagi harðlega. Eftir margra ára pólitíska
baráttu og meðferð stjórnlagadómstóls Spánar var ekki bara útþynntu samkomulaginu hent fyrir róða árið 2010 heldur einnig afturkallaðar flestar þær umbætur og réttindi sem Katalónía hafði áunnið sér. Frá því að þessi niðurlægjandi meðferð átti sér stað hefur krafan um fullt sjálfstæði, aðskilnað og stofnun lýðveldis orðið að öflugri lýðræðishreyfingu, af stærðargráðu og styrk sem á sér vart fordæmi í seinni tíma sögu Evrópu.
Aðskilnaður er óumflýjanlegur og ný tegund af sambúð við nágrannaríkið Spán er verkefni nánustu framtíðar.
Kosningar eftir tvær vikur Eftir tæpar tvær vikur ganga Katalónar að kjörborðinu til að kjósa sér nýtt þing. Þetta eru þriðju þingkosningarnar síðan 2012. Þær eru sérstakar að því leyti að ríkis stjórn Spánar leysti upp katalónska þingið í október síðastliðnum eftir að Carles Puidgemont, forseti Katalóníu, með stuðning ríkisstjórnar og þings lýsti yfir stofnun sjálfstæðs lýðveldis og aðskilnaði við konungs ríkið Spán. Tveir þriðju hlutar ríkisstjórnar Katalóníu voru hnepptir í varðhald og hinir flúðu land og leituðu skjóls í Belgíu, þar á meðal forsetinn sjálfu.
Guðmundur Hrafn Arngrímsson
